Başbakan Erdoğan?ın Taksim Gezi Parkı eylemlerini sonlandırmak ve akıbetini belirlemek üzere plebisit (halkoylaması) yapılabileceğini ifade etti. Peki plebisit nedir ve ne zaman uygulanır.

Referandum ya da Plebisit (Latince: referendum) genelde anayasa değişikliği, yasaların kabulu veya çok önemli meselelerde halkın iradesini belirlemek amacıyla yapılan oylamadır. Referandumda halkın iradesi idareye doğrudan doğruya yansımakta olup doğrudan demokrasi'nin güzel bir örneğidir. Temsili demokraside ise, halkın seçtiği insanlar, halkın iradesini yansıtmaya çalışmaktadır. Türkiye'de çok az uygulanan referandum, gelişmiş ülkelerde sık sık uygulanır. Referandum kelimesi genelde plebisit kelimesiyle beraber anılır. Plebs, Eski Roma'da, ayrıcalıklıpatriciiler dışında kalan kalabalık halk sınıfına verilen isimdir. Plebs meclislerinin aldığı karar anlamında olan Latince plebiscitum sözünden gelir. Plebisit genelde yasama organlarının biri tarafından halkın oylamasına sunulan bir sorudur. Plebisit bir şekilde güven oylaması manasını ihtiva ettiği için, günümüzde pek sık kullanılmamaktadır. Plebisit ile Referandum kavramlarının temel farkı, referandumda amacın halkın kararını sorma, plebisitte ise halk desteği ile meşrulaştırma olmasıdır.(wikipedia)

Bir sorun üzerinde, yurttaşların?evet? ya da ?hayır? biçiminde iradelerini belirtmeleri amacıyla yapılan oylama. Temsili demokrasiye karşı, doğrudan demokrasiyi destekleyenlerin savundukları bir yöntem olan plebisit, çeşitli ülkelerde az çok farklı anlamlar taşır. Örneğin Fransa?da belli kişiler için halkın eğilimini saptama amacıtaşıyan oylama anlamına gelir. Buna karşılık İsviçre?de herhangi bir konuda hükümetçe alınan kararın halkoyuna sunulması anlamında kullanılır. Bu tür plebisit referandumla eşanlamlıdır. Plebisit ilk kez Fransız Devrimi döneminde uygulandı. 1920?lerden önce ulusların hangi devlete bağlanacağının saptanmasıamacıyla da sık sık plebisite başvuruldu. Daha sonra faşist rejimlerde liderler, aldıkları kararları, dolayısıyla kendilerini halka onaylatmak için zaman zaman plebisitler yaptılar.

?Plebisit? kavramı, TDK Türkçe Sözlüğünde, ?Devletler hukukunda bir ulusun hangi devlete bağlanacağıyla ilgili oylama? ve ?Halk oylaması? olarak tanımlanmıştır. ?Plebisit?in ?Referandum (Halkoylaması)? ile aynı manada kullanıldığı düşünülemez. Tam tersine?Plebisit? ile ?Halkoylaması? yani ?Referandum? eş anlamlı kavramlar olmadığından aynı manada da kullanılmamıştır. (TDK ne nedir?)

5 Nisan 2008 tarihli Resmi Gazete?de yayınlanan YSK?nın 29/03/2008 tarihli kararında; ?Halkoylaması (Plebisit)?olarak belirtilmiştir. Son olarak Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından 12 Eylül 2010 Pazar günü yapılacak Halkoylamasında kullanılmak üzere ?Sandık Kurulu Başkan ve Üyelerine Verilecek Belge? başlığı altında düzenlenen resmi yazıda?Oy kullanabileceği seçim/seçimler? başlığı altındaki maddeler arasında?Plebisit? kavramına da yer verilmiştir. Oysa 20 Eylül 2007 Pazar günü yapılan halkoylamasında kullanılan aynı belgede ?Oy kullanabileceği seçim/seçimler?başlığı altında ?Plebisit? diye bir ibare yer almamıştır.

Ancak 1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları?nın hiçbirinde ?Plebisit? kavramına rastlanılmamaktadır. Nitekim 1982 Anayasası?nın 102. maddesinde ??İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır?? ifadesine yer verilerek referanduma vurgu yapılırken, 67?inci, 175?inci ve 177?inci maddeler ile bir kısım geçici maddelerde de ?Halkoylaması? kavramı geçmiştir.?298 Sayılı ?Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun?un hiçbir maddesinde ?Plebisit? terimine yer verilmemiştir. Yine 61?inci maddede?Referandum? kavramına ve Ek Geçici 1?inci ve 3?üncü maddelerde de?Halkoylaması?na rastlanılmaktadır.

Görüldüğü üzere Türkiye Cumhuriyeti Devleti?nin yürürlükte olan veya olmayan hiçbir mevzuatında ?Plebisit?ibaresine yer verilmemiştir. Ancak 5 Nisan 2008 tarihli Resmi Gazete?de yayımlanan YSK?nın 29/03/2008 tarihli kararında;?Halkoylaması (Plebisit)? şeklinde belirtilen ve 26.04.1969 günlü Resmi Gazete?de yayımlanan 108 sayılı?Plebisitte Seçmenlerin Oylarına Başvurma Usul ve Şartlarına Dair Genelge?de,?Plebisit? veya ?Plebisitte? kavramlarına rastlanılmaktadır. Bu genelgede?Plebisit? kavramı, ?Bir kanun veya herhangi bir Devlet tasarrufu hakkında halkoyuna başvurma halidir. Diğer bir deyişle, kamu hizmeti gören yetkili kişi veya kurulların, yaptıkları veya yapacakları eylem veya işlemlerin uygun görülüp görülmediğinin vatandaşların oylarıyla tespit edilmesidir.?şeklinde tanımlanmıştır. Ve bir beldenin veya bir ilçenin bir başka belde veya ilçe ile birleşmesi ya da bir beldeden veya bir ilçeden yeni bir belde veya yeni bir ilçe kurulması ile ilgili halkoyuna başvurulmasını içeren bir genelgedir. (reyhaniseri.com.)

Türkiye'de ilk defa referanduma, 1960 Anayasasının kabulü sırasında başvurulmuştur. Katılan seçmenlerin %62'si evet, %38'i hayır şeklinde oy kullanarak; Kurucu Meclis'in hazırladığıAnayasayı kabul etmiş oldu. 1982 yılındaki, Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasanın referandumunda ise, kabul oyları %91'i geçti. Red oranıise %9 idi. Yeni anayasa ittifaka yakın bir çoğunlukla kabul edilmiş ve seçmenlerin tasvibini almıştır.

Kanunların halkın referandumuna sunulması usulü ABD ve İsviçre'de temel bir prensip olarak kabul edilmiştir. Bugüne kadar referanduma sunulmuş dünya anayasaları içinde sadece 1946 Fransız Anayasası halk tarafından birinci oylamada reddedilmiştir. Bu anayasa ikinci referandumda kabul edilmiştir.

İbrahim H.SİPAHİ

14.06.2013/adanapost.com