Belgeselcinin mesaisi ve emeklisi olmaz..

Yirmi birinci yüzyıla girerken, bir mucize oldu: Rüyam, gerçek oldu. Belgesel yapıp yayınlamaya başladım.

1997 yılında Kanal 7 televizyonunda belgesel yapımcısı olarak işe başladım. 27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 askeri darbelerin anlatıldığı Ertesi Gün belgeseline kolları sıvadım hemen. Kanal7’de yayınlanan Yitik Şehrin Figüranları’nda son ustalarının hayat hikayesi üzerinden kaybolmaya yüz tutmuş meslekleri anlattım. Yaşamak Dediğin’de sanatçıların, akademisyenlerin ve alimlerin hayat hikayelerini anlattım.

Belgeselci programında üniversite, meclis, basın vs. üzerinden 20 yüzyılı anlattım; çağ okuması yaptım. 10. Uluslararası TRT Belgesel Yarışması’nda jüri üyeliği yaptım (2018). Yapımcısı, senaryo yazarı ve yönetmeni olduğum "Kanatlarını Arayanlar: Arif Nihat Asya Belgeseli"ni Kültür ve Turizm Bakanlığı destekledi.

Çeyrek asır emek verdiğim belgeselle ilgili birkaç hususa dair düşüncelerimi açıklamak istiyorum bu yazıda.

Belgeselin Tanımı Meselesi

Belgesel için yapılabilecek en kısa, en özlü tanım bir ‘film türü’ olduğudur.
Belgesel filmi, sinema filminden ayıran en temel özelliği kurmaca unsurlara yer verilmemesidir.

Dolayısıyla belgesel teknik zorunluluklardan dolayı kurmacanın az yer aldığı film türüdür. Oysa sinema filmi baştan sona kurmacadır.

Bu noktada belgesel, kurmaca unsurlara yer verilmeyen, insanı ilgilendiren her türlü meseleyi konu edinerek gerçeğe uygun bir biçimde aktaran film türü olarak tanımlanabilir.

Belgeselin, etik olarak tarafsız olması beklenir; bir başka ifadeyle nesnel bir dili olmalıdır.
Belgeselin yeter ve gerek şartı, gerçek olay, olgu ve durumlara dayanmasıdır., Belgesel, gerçeği, gerçekçi bir biçimde, eğitim ve arşiv ihtiyacıyla kayıt altına almaktadır.

Bir Film Çekme Tavrı

Belgesel filmin tarihi sinematograf aletinin icadıyla başlamaktadır. Lumière Kardeşler’in ilk filmleri, birer belgesel film örneğidir.

Belgesel, çekildiği zamanı belgelemektedir. Belgesel film sinema içinde sonradan çeşitlenecek ve artacak türlerin ilk biçimi, onlara kaynaklık eden bir köktür.

Pek çok yerde alıntılanan İngiliz belgeselci John Grierson’un “gerçekliğin yaratıcı bir biçimde ele alınması” tanımı, belgeselin yalnızca bir tür değil, bir film çekme tavrı olduğunu da ifade etmektedir.

Dolayısıyla belgesel, kurmaca filmlerde görülen, dramatik bir yapının el verdiği ölçüde inandırıcı kılmak ve gerçeklik izlenimi vermek şeklindeki temel saiki paylaşmaz.
Kurmaca, klasik anlatıda bireye kaçış imkânı sunarken, belgesel gerçeği yeniden keşfetmeye, izleyenle buluşturmaya çabalamaktadır.

Belgesel Türleri

Belgeselin gözlemci, şiirsel, sahte-belgesel, açıklayıcı, katılımcı, dönüşlü, edimsel gibi türleri bulunmaktadır. Bill Nichols’un tasnifine göre;

a)görsel çağrışımları, tonal ve ritmik nitelikleriyle betimleyici kısımları ve biçimsel düzenlemeyi öne çıkaran şiirsel;

b)sözel anlatıyı ve tartışmacı bir mantığı öne çıkaran açıklayıcı;

c)dikkat çekmeyen bir kamera tarafından gözlemleniyormuşçasına öznelerin günlük yaşamlarını doğrudan öne çıkaran gözlemci;

d)yönetmen ve özne arasındaki etkileşimi öne çıkaran katılımcı;

e)belgesel sinemaya hükmeden ön kabul ve uygulamalara dikkat çeken dönüşlü;

f)yönetmenin işlediği konuyla girdiği ilişkinin öznel ve etkileyici unsurlarını öne çıkaran ve izleyicinin bu ilişkiye vereceği tepkiyi arttırmayı amaçlayan, edimsel belgesel türüdür.
Belgesel, anlatmaktan çok gösterir. Bilgiyi belge haline getirir.

Belgesel, hem bir sanat film, hem de kaynaktır, bir bilgi kaynağıdır,

Belgesel deyip geçmeyin, belgesel, her şeyden önce çok emek demek; belgeselcini mesaisi olmaz ve emeklilikten sonra da çalışmaya devam eder..

Belgesel, ince işçilik demek. Daha da önemlisi sağlam ve güzel düşünce demek. Belgesel, sarsıcı film demektir.

Mustafa Yürekli / Haber7