Şahsiyet mimarisi
İslam ahlakçıları, ?insan ruhu?nun ?akıl?, ?öfke? (gazap) ve ?kösnü? (şehvet) olmak üzere üç büyük güce sahip olduğunda birleşmişlerdir.
İnsanın alçalması ya da yücelmesini, bu üç temel duygunun ve erdem adını verdiğimiz başka güzel duyguların tek tek güçlülük dereceleri ve birbiriyle ilişkileri belirlemektedir: İnsan şahsiyetinin temelini oluşturan ?akıl?, ?öfke? ve ?kösnü? güçleri, ?erdem? (fazilet) ve ?kepazelik?lerin (rezillik, niteliksizlik, değersizlik, gülünç olma, utanmazlık) ana kaynağıdır.
İslam ahlak öğretisinde, insan ruhundaki bu üç temel duygunun, ?akıl?, ?kösnü? ve ?öfke?nin ?taşkınlık? (ifrat), ?yetersizlik? (tefrit) ve ?ölçülülük? (itidal) noktaları, tek tek ele alınmakta, ?taşkınlık? ve ?yetersizlik?ten ?kepazelik?in, ?ölçülülük?ten ise ?erdem?in doğduğu dile getirilmektedir.
Böylece ?Dört Edem Teorisi? (Fezail-i Erbaa Nazariyesi) ortaya konulmuştur.
Akıl gücünün taşkınlık noktasında ?safsata? (cerbeze; lakırtı, laf, boş söz, şeytani düşünce) yetersizliğinde de ?budalalık? (geri zekalılık; ahmaklık, bönlük) doğar. Akılda ölçülülükten de ?bilgelik? (hikmet; doğru, iyi, güzel ve yararlı düşünce) doğar.
Bilgeliğe ulaşamadığından aklını ölçülü kullanamayanlar, diğer iki ruhsal gücünü, ?öfke? ve ?kösnü? duygularını da denetleyemezler. Olgunlaşmamış insanların, bilinçsiz, kişiliksiz, acımasız ve kıyıcı kişilerin, ?öfke? ve ?kösnü? güçlerini yerinde, gerekli ve yeterli boyutlarda kullanamadıkları görülür.
Öfke gücünün taşkınlık boyutundan ?kızgınlık? (gazap) ve yetersizliğinden de ?korkaklık? doğar. Öfkenin ölçülüsünden ise ?yiğitlik? (şecaat) doğar.
Kösnü gücünün taşkınlık derecesinden ?fücur? (cinsel ilişki saplantısı), yetersizliğinden de ?soğukluk? ve ?kısırlık? doğar. Kösnü gücünün ölçülüsüne, ?temizlik? (iffetlilik, namusluluk) denir.
Akıl, bilgelik; öfke, yiğitlik ve kösnü, temizlik noktasında olunca, insan şahsiyetinin temeli atılmış, denge kurulmuş olduğundan, kendiliğinden ?adalet? duygusu doğar. Sabır, merhamet, utanma (haya), cömertlik gibi erdemler de katılınca, İslam?ın gerektirdiği şahsiyet mimarisi devreye girer. Karakterin oluşumu, gelişimi ve güzelleştirilmesi anlamında, ?karakter eğitimi?, ?ahlak? anlamında kullanıyorum, şahsiyet mimarisini.
Dolayısıyla akıl, öfke ve kösnü güçlerinin ölçülülüğünden doğan bilgelik, yiğitlik, temizlik ve adalete; bu dört temel insan özelliğine, olmazsa olmaz bu dört insan niteliğine erdemler demekteyiz; diğer erdemler de bu dört erdemden türerler ve insanı yüceltirler,
Ayrıca akıl, öfke ve kösnü güçlerinin taşkınlık ve yetersizliklerinden doğan safsata, budalalık, kızgınlık, korkaklık, fücur, soğukluk ve kısırlık durumlarına kepazelik denmektedir; tüm kepazelikler ve dolayısıyla kötülükler de insanı alçaltır..
İslam ahlakına göre, güzel ahlakın kaynağını, bu dört erdem, bilgelik, yiğitlik, temizlik ve adalet nitelikleri oluşturmaktadır. Kötü ahlakın kaynağını da akıl, öfke ve kösnü güçlerinin taşkınlık ya da yetersizlik derecesinde oluşlarından dolayı, safsata, budalalık, kızgınlık, korkaklık, fücur, soğukluk ve kısırlık denilen kepazelikler oluşturmaktadır.
Müslümanlık, güzel ahlakı, tevhit inancının zorunlu sonucu olarak ortaya koymakta, inananlardan da ruhlarını insan karakterinin temelini oluşturan bu dört erdemle bezemelerini istemektedir. Bu dört erdem, insanın ruh sağlığın korumakla kalmaz, başka erdemleri de doğuracağından zamanla insanın özünü sağlamlaştırır. Müslümanlar, aile ve toplumda kurulan kutsal düzene, yaşama biçimine uyum sağlamakta zorlanmazlar bu yüzden. İslam, rahmani bir iklim, kutsal bir düzen, Allah katında değerli yaşam biçimidir ; sağlam karakterli Müslümanlar hayata uyum sağlarlar. Karakter zafiyetleri, hayatı bozacak, toplumu ve doğayı tahrip edecektir.
Bilgelikten başlayarak, yiğitlik, temizlik ve adalet erdemlerini birer yazıyla tek tek anlattıktan sonra, Ramazan boyunca, köşemizin elverdiğince, başka erdemleri de kaleme alacağım.
Ramazanınızı kutlar, herkese hayır, bereket ve rahmet getirmesini dilerim.
Mustafa Yürekli - Haber 7 / Ramazan
mustafayurekli@gmail.com
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.