ABD'de enflasyon yüzde 5, Avrupa'da yüzde 2 seviyelerinde. Buralar yüzde 1 enflasyona dahi tahammül edemeyen bölgeler. Asya'da ise enflasyon ABD'deki gibi veya biraz üzerinde.

Küresel enflasyon datalarına bakıldığında “ulaştırma kalemi” üst sıralarda sürekli yerini koruyor. Bizde de öyle. Pandemi döneminde ulaştırma hizmetlerinin fiyat artışında tavan yaptığı ve enflasyonları ciddi şekilde tetiklediği ortada.

Ulaştırmada fiyat artışının birinci nedeni elbette 1,5 yıldır devam eden pandemi tedbirleri. Bu süreçte tedarik zincirinde sıkıntılar, gümrüklerde aşırı mal yığılımı sebebiyle transferlerin zorlaşması, konteyner sayısındaki darlık ve enerji fiyatlarında artışlar enflasyonu yükselten faktörlerden.

Düşünebiliyor musunuz, meselâ Türkiye’den İngiltere’ye bir konteyner geçen yıl ortalama 1000 sterline giderken şimdi 2-3 bin sterlin olmuş. Yine Çin’den bir konteyner getirmenin maliyeti 2 bin dolardan 12 bin dolara çıkmış.

***

Limanlarda ve tedarik zincirleri noktalarında teknik elemandan tutun şoför dahil hizmet elemanı bulunamıyor. Gümrükler çalışan eksikliği sebebiyle ülkeler arası mal transferlerini zamanında yerine getiremiyor. Doğal olarak söz konusu sorunlar mal ve hizmet fiyatlarına yansıyor.

Pandemi bitmeden dış ticaretin taşınmasıyla ilgili meselenin ortadan kalkması mümkün mü, cevap vermek zor.

Tedarik zincirinin sağlıklı, mal ve hizmet transferinin hızlı olabilmesi için iki yol var.

Deniz, hava veya kara yoluyla gümrüklere ulaşan malların süratli bir şekilde elleçlenip sahibine ulaştırılması. İkincisi ise denizaşırı mal transferinde en fazla kullanılan konteyner eksikliğinin ortadan kaldırılması. Dolayısıyla küresel ticaret genelde söz konusu iki olumsuzluk sebebiyle aksıyor ve enflasyonları yükseltiyor. Çâresi; istihdamı artırmak ve altyapıları güçlendirmek…

***

Türkiye ihracatının son aylarda rekor seviyelerde seyrettiği malumunuz. Bunun karşılığında ithalat daha fazla. Oluşan ticaret trafiği bazen haftaları bulan işlemler sebebiyle üretimi ve ekonomiyi sekteye uğratıyor. 1 liralık mal, ulaşan bekleme sürelerine göre artan masraflar nedeniyle gümrükten çıkıncaya kadar 1,5 - 2 liraya kadar yükselebiliyor.

Yani gümrük gözetimi altındaki eşyanın doğru yerde, doğru zamanda asli niteliklerini değiştirmeden istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara aktarılması, kapların yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması, kalburlanması, karıştırılması ve benzeri işlemleri ifade eden hızlı elleçleme gerçekleşemediğinden mal durduğu yerde maliyet artışları kaynaklı fiyatlanıyor.

Dolayısıyla elleçlemenin hızlandırılması için yeterli, donanımlı çok sayıda çalışana ihtiyaç var. Şu anda normalleşmeyle birlikte artan ticari trafiği mevcut elemanların kaldıramadığı gözleniyor. Büyük ihtimalle gümrükler ve limanlar açık iş pozisyonlarıyla dolu.

***

İstihdam sorunlarıyla oluştuğu gözlenen sıkıntılar sebebiyle limanlarda ve gümrüklerde teslim zamanlarının düzensizliği ithalatı azaltma yolu olarak görülmemeli. Enflasyonun düşmesini istiyorsak özellikle limanlarda her işleme para alma olayı terkedilmeli, işlemler hızlandırılmalı.

Ticaret Bakanlığı’nın mal ticaretinin hızlanması konusunda mutlaka bir çalışması olduğunu düşünüyoruz. Mamafih, navlundan başlayarak üretim süreçlerine kadar uzanan yolda malda oluşan maliyetler enflasyona kapı açmamalı.

Malın taşınmasında maliyet oluşturan ikinci olay ise konteyner darlığı. Bugün tüm dünyada toplam 180 milyon adet konteyner var. Ancak bu sayı yeterli olmadığı gibi yola çıkan konteyner de mal yetersizliğinden dolayı boş olarak geriye dönüyor ve gemilerde boş yer bırakmıyor.

***

Diğer taraftan gümrük, sınır, liman ve depo çalışanlarındaki eksiklik taşıma fiyatlarını yukarı çekiyor. Drewery Dünya Konteyner Endeksi’ne göre mezkur olumsuzluklardan kaynaklı konteyner fiyatları yüzde 290 artmış durumda. Taşıma maliyetlerindeki artışların 2022 yılında da süreceği düşüncesindeyim.

Nitekim hep birlikte yaşadık… Türkiye’de Haziran ayında tüketici fiyatları yüzde 17,53 oldu, elbette yüksek. Fakat asıl üretici fiyatlarında yüzde 42,89’luk oranın niçin bu kadar arttığını sanki gümrük ve limanlardaki gelişmeler net söylüyor. Enflasyonu kaynağında kurutmak bence çok daha güzel olur.

Birkaç yazı önce Türkiye’de açık iş pozisyonunun İş-Kur rakamlarıyla 1 milyon ile ifade edildiğini belirtmiştim. Demek ki az demişim. Gümrük, liman, mal transfer noktaları ve tedarik zincirindeki diğer iş açığını saydığımda söz konusu rakam katlanacak gibi görünüyor.

Şayet açık iş pozisyonları hakkıyla değerlendirilebilirse yüzde 17,53’lük enflasyonla birlikte yüzde 13,2 oranındaki işsizlik oranı tek haneli oranlara iner kanaatini taşıyorum.

analizgazetesi.com.tr / yazının devamı..