Bir ekonominin iyi gittiğinin en önemli göstergesi sizce nedir, diye sorsam! Büyük ihtimalle “Üretim miktarına, üretimin nasıl yapıldığına ve nasıl geliştiğine bakarım. Arz – talep arasında normal bir ilişki varsa ve sorun yoksa ekonomi iyi gidiyor” dersiniz. Doğrusu da bu zaten.

İşte bir ekonominin ne kadar ürettiğinin en net göstergesi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla’dır (GSYH). Belli bir zaman diliminde üretilen tüm nihai mal ve hizmet toplamının yerel para birimi cinsinden değeri olan GSYH, o ülkenin ekonomik büyüklüğünü resmeder.

GSYH ile birlikte istihdam, imalat PMI, dış ticaret, cari işlemler dengesi, enflasyon ve merkezi hükümet bütçesi, makro ekonomik göstergeler olup, söz konusu parametreler ekonominin genel röntgenini çekerken geçmişten geleceğe nasıl bir trend çizdiğini de gösterir.

Türkiye’de tüm makro dengelerin giderek olumlu bir momentum yoluna girdiğinin altını çizerken bugünkü yazımızın makro büyüklüklerden olan 2022 merkezi hükümet bütçesi hakkında olacağını belirteyim. Çünkü 2023 yılı bütçesinin yürürlüğe girdiği bugünlerde bütçenin geçen yıla ait geçmişi ve gidişatının merak edildiğini tahmin ediyorum...

2022 yılını bitirdik. Birkaç ekonomik veri hariç, birçok ekonomik data ortaya çıktı. İstihdam, cari denge veya ödemeler dengesi, sanayi üretimi ve GSYH gibi veriler Mart ayına kadar açıklanacak ve 2022 yılının fotoğrafı tamamen tablolara yansıyacak.

Tabii burada önemli olan; bir önceki yılın rakamlarıyla geçen yılı mukayese edip iyileşme mi, yoksa kötüleşme mi var, onu görebilmek…

Merkezi hükümet bütçesi gerçekleşmelerine geçmeden, devletin topladığı gelirlerin ve yapılan harcamaların nakit cinsinden karşılığı olarak bilinen Hazine nakit dengesini anlatalım… Hazine nakit dengesi, genel bütçe nakit gelirleri ile özelleştirme ve fon gelirlerinin toplamından genel bütçe nakit giderlerinin çıkarılmasıyla bulunuyor.

Hazine nakit dengesi, merkezi yönetim bütçesi dengesinden daha küçük kapsamlı. Bu dengede Hazine adına genel bütçeden tahsil edilen gelirler ile aynı idareler adına Hazine tarafından yapılan harcamalar nakit olarak hesaplanıyor.

Diğer taraftan bütçe nakit dengesi, aynı zamanda merkezi bütçenin nakit dengesi demek. Hazine nakit dengesi ise merkezi bütçedeki gelir ve giderler arasındaki farktan bulunuyor. Bütçe nakit dengesi ile Hazine nakit dengesi arasındaki farkı avanslar ve emanetler oluşturuyor ki genelde iki denge arasında büyük bir makas oluşmuyor.

Öncelikle 2022 Aralık itibariyle Hazine nakit dengesinin 2021’in aynı ayına göre 16,2 milyar lira fazlayla 108,3 milyar lira açık verdiğini söyleyeyim. 2021 yılında Hazine nakit dengesi 124,5 milyar lira açık vermişti.

Faiz dışı giderlere bakıldığında da sermaye ve personel harcamaları öne çıkarken BOTAŞ’a Aralık ayında herhangi bir aktarım olmadı. Sadece kur korumalı mevduata (KKM) 0,9 milyar liralık bir ödeme gerçekleşti. 2021 yılında KKM’ye 59 milyar lira ödeme yapıldığını belirteyim.

Malumunuz Hazine nakit açığını finanse etmek için ya vergi oranlarını yükselterek veya yeni vergiler ihdas ederek gelirleri artıracaksınız, ya giderleri azaltacaksınız, ya borçlanacaksınız ya da hepsini birden yapacaksınız.

Bizde Hazine nakit açığını finanse etmek genelde borçlanma veya gelirleri artırma şeklinde gerçekleştiriliyor. Ancak gelirleri artırırken enflasyonu azdırmamak gerekiyor. Ayrıca TCMB’den Hazine’ye doğrudan, faizsiz finansman sağlanabiliyorsa bu da iyi bir uygulama, diyebiliyoruz.
2022 merkezi yönetim bütçesinde gelir-gider tablosuna göz attığımızda ise; gelir ve giderin azami şekilde arttığı görülüyor. Gelirler; 2022’de 2021 yılına göre yüzde 99,9 artarak 2,80 trilyon lira, giderler de yüzde 83,4 yükselişle 2,94 trilyon lira ve bütçe açığı 139,1 milyar lira olarak hesaplandı. Söz konusu rakam 2021 yılında 192,2 milyar lira açık şeklindeydi.

Yani 2022 Aralık ayı merkezi hükümet bütçesindeki açık gerçekleşmesi, önceki yılın bütçe gerçekleşmesinden 53,1 milyar lira daha iyi durumda.

Yine 2022 Aralık’ında bütçe nakit dengesi açığı ile Hazine nakit dengesi açığı arasında 30,8 milyar liralık bir fark meydana gelmiş görünüyor.

Yine merkezi hükümet bütçesi içerisinde tasarruf miktarını gösteren faiz dışı denge 2021 yılında 136,8 milyar lira açık verirken 2022 Aralık’ta aynı kalem 100,4 milyar lira açık şeklinde gerçekleşti ve kalem 36,4 milyar lira daha düşük gelerek bütçedeki iyimser seyri ortaya koydu.

Özetle; gelirler artınca bütçe açığı da azaldı. Vergi gelirleri tahsilatı, yüzde 102 artarak 2,35 trilyon lirayı buldu. Vergi türleri itibarıyla 2022’de 2021'e göre; kurumlar vergisi yüzde 185,1, ithalde alınan katma değer vergisi yüzde 121,1, özel tüketim vergisi yüzde 104,4, diğer vergi gelirleri yüzde 88,6, harçlar yüzde 82,1, banka ve sigorta muameleleri vergisi yüzde 77,5, gelir vergisi yüzde 62,3, damga vergisi yüzde 48,7 ve dahilde alınan katma değer vergisi yüzde 41,9 oranında gelir artışı oluştu.

2021’de bütçe; 20,6 milyar lira faiz dışı açık verirken 2022 yılında 171,8 milyar lira faiz dışı fazlaya ulaştı. Ancak vergi gelirlerinin bunca yüksek artışına karşılık faiz giderlerinin 2021 yılına göre yüzde 71,9 artarak 310,9 milyar liraya çıkmasına da dikkat etmek lâzım, derim.

Zaman zaman dikkat çektiğim “Faiz dışı fazla nedir, ne işe yarar” diye sorulduğunda şöyle cevaplarız… Faiz dışı fazla bütçe gelirlerinden faiz dışı harcamaların hariç tutulmasıyla elde ediliyor. Başka bir ifadeyle faiz dışı fazla; iç ve dış borç faizi hariç tutulduğunda, gelirler giderlerden fazla oluyorsa, faiz dışı bütçe fazlası oluşuyor. Yani devletler ancak faiz dışı fazla vererek tasarruf yapabiliyor. Bu yolla borçların azaltılması sağlanıyor.

Malumunuz 2023 Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu Teklifi 17 Aralık 2022’de TBMM’de kabul edildi. Yeni bütçede 4.47 trilyon lira gider, 3.81 trilyon lira gelir ve GSYH oranı yüzde 3,5 olan 660 milyar liralık açık öngörülüyor.

Mamafih merkezi hükümet bütçesi ve Hazine’deki nakit dengeler GSYH büyümesi ve geçen yılki veriler projeksiyonunda incelendiğinde; giderek olumlu hâle gelen gerçekleşmeler, bütçenin 2023 yılında temkinli de olsa oransal olarak daha iyi fotoğraf vereceği kanaatini güçlendiriyor.
bursasancak.com.tr/yazının devamı..